Wat is de hypothalamus-hypofyse-bijnieras (HPA-as)?

De hypothalamus-hypofyse-bijnieras (HPA-as) is een vitaal lichaamssysteem. De onderdelen van de HPA-as omvatten de hypothalamus, de hypofyse en de bijnieren.

De HPA-as is verbonden met het centrale zenuwstelsel en het endocriene systeem. Samen werken ze samen om de balans van hormonen in het lichaam aan te passen en de stressrespons te beïnvloeden. De stressrespons is de manier waarop het lichaam reageert op een stressvolle gebeurtenis, wat onder andere kan leiden tot een verhoogde hartslag of zweten.

Dit artikel bespreekt de structuur van de HPA-as, hoe hij werkt, zijn functies in het lichaam, zijn belang en de bijbehorende aandoeningen.

Structuur/opbouw

De HPA-as bestaat uit de hypothalamus, de hypofyse en de bijnieren. Hormonen spelen een belangrijke rol in de HPA-as. Hormonen zijn chemische stoffen in het lichaam die fungeren als boodschappers. Ze geven verschillende lichaamssystemen opdracht om verschillende functies te starten of te stoppen.
De hypothalamus is een kleine structuur in de hersenen. Het bevindt zich in het midden van de basis van de hersenen, vlakbij de hypofyse, en is ongeveer zo groot als een walnoot. De hypothalamus is belangrijk bij het reguleren van hormoonspiegels in het lichaam. Hij speelt ook een rol bij het reguleren van veel lichaamssystemen zoals de slaap/waak-cyclus, de  lichaamstemperatuur en het gewicht.
De hypofyse is ongeveer zo groot als een erwt en bevindt zich aan de basis van de hersenen. Zijn rol is het aanmaken van hormonen en ze vrij te geven in het lichaam. Hormonen zijn van vitaal belang voor veel lichaamsfuncties, waaronder functies die de groei en rijping beïnvloeden.

Hormonen die belangrijk zijn in de HPA-as zijn onder andere:

• Adrenocorticotroop hormoon: Een hormoon dat ervoor zorgt dat de bijnieren cortisol, dat betrokken is bij de stressrespons
• Corticotropine-releasing factor: Een boodschapperhormoon dat de hypofyse vertelt om adrenocorticotroop hormoon vrij te geven

De bijnieren bevinden zich in de buik, aan weerszijden van het lichaam, boven de nieren.
Ze zijn verantwoordelijk voor de productie van verschillende soorten hormonen, waaronder cortisol, aldosteron, adrenaline en noradrenaline.

Hoe het werkt

Wanneer het lichaam stress ervaart, kan de HPA-as geactiveerd worden. Het zet een reeks gebeurtenissen in het lichaam als reactie. Stress kan niet alleen emotionele stress betekenen, maar ook bang of nerveus zijn. De HPA-as krijgt de boodschap en gaat binnen enkele seconden aan het werk.
De hypothalamus geeft dan corticotropine-releasing hormoon vrij. Dat activeert een deel van het zenuwstelsel (het sympathische zenuwstelsel), dat reageert door bijvoorbeeld de hartslag te verhogen en bijvoorbeeld zweten.
Naast deze lichamelijke veranderingen heeft corticotropine-releasing hormoon ook invloed op de hypofyse. Het vertelt de hypofyse om te beginnen met het vrijgeven van adrenocorticotroop hormoon.
Het adrenocorticotroop hormoon komt vrij in de bloedbaan. Via het bloed vindt het zijn weg naar de bijnieren in de buik. Het bindt zich aan een plek op de bijnieren. De bijnieren krijgen dan de boodschap dat ze cortisol en andere stoffen moeten gaan produceren.

Functie

Het resultaat van de activering van de HPA-as is het vrijkomen van cortisol. Cortisol is een steroïd hormoon. Het heeft veel effecten en wordt soms het “stresshormoon” genoemd. Cortisol moet in balans zijn in het lichaam: te veel of te weinig kan verstrekkende gevolgen hebben voor de gezondheid.
Cortisol heeft veel eigenschappen die een lichaam helpen reageren op een stressvolle gebeurtenis. Het stuurt meer bloed naar de spieren, verhoogt de hoeveelheid glucose in het bloed en verhoogt de bloeddruk.
Dit zijn allemaal nuttige reacties tijdens een stressvolle gebeurtenis die een “vecht-of-vlucht”-situatie kan zijn. Dat is hoe we een situatie definiëren waarin het nodig kan zijn om jezelf te verdedigen of weg te rennen voor een schadelijke gebeurtenis.
Cortisol schakelt ook die lichaamsfuncties uit die niet helpen in een stressvolle situatie.

Er is nog een ander onderdeel van de HPA-as, dat de negatieve feedbacklus wordt genoemd. Cortisol wordt niet verondersteld gedurende lange perioden geproduceerd te worden. De productie zou moeten stoppen als de stressvolle gebeurtenis voorbij is. Daarom draait het cortisol dat door de stressrespons wordt geproduceerd zich ook om en werkt het op de hypothalamus en de hypofyse. Het verbindt zich met receptoren op de hypothalamus. Deze zorgt ervoor dat de HPA-as vertraagt en stopt met de productie van corticotropine-releasing en  adrenocorticotrope hormonen.

Betekenis

De activering van de HPA-as is een belangrijke lichaamsfunctie. Als deze echter overmatig wordt geactiveerd, kunnen er gezondheidsproblemen optreden. Meer leren over hoe de HPA-as de afgifte van cortisol en de effecten ervan op het lichaam, kan helpen om de stressrespons beter te begrijpen.
Blootstelling aan stress, hetzij gedurende korte periodes regelmatig of gedurende lange periodes, kan de levenskwaliteit van mensen negatief beïnvloeden. Naarmate de HPA-as beter bestudeerd wordt, zou dit kunnen leiden tot effectievere behandelingen voor stress, angst en andere aandoeningen die voorkomen bij hoge cortisolniveaus.

Geassocieerde aandoeningen

Je lichaam moet snel reageren op stress in onze omgeving. Bijvoorbeeld: als er een boom bij je in de buurt valt, moet je snel aan de kant kunnen gaan. De stressreactie, die waaronder een verhoogde hartslag en extra energie, kan helpen om je veilig te houden.
Stress kan echter ook chronisch zijn en lange periodes aanhouden, zoals tijdens een pandemie of na de dood van een dierbare.
Lange periodes van stress kunnen ervoor zorgen dat de HPA-as te vaak in werking treedt en te veel cortisol afgeeft.

Hoewel hogere cortisolniveaus op bepaalde momenten nodig zijn, kunnen ze schadelijk zijn als ze te lang duren. Dat komt omdat cortisol het immuunsysteem kan onderdrukken. Als die onderdrukking aanhoudt, kan de persoon vatbaarder zijn voor infecties.
Langdurig verhoogde  cortisolniveaus kunnen ook het geheugen aantasten. Chronische stress en het afgifte van cortisol kan problemen met het geheugen en de aandacht veroorzaken.
Enkele andere aandoeningen die kunnen optreden bij een teveel aan cortisol in het lichaam zijn:

Diabetes: Een ziekte die het vermogen van het lichaam aantast om de bloedsuikerspiegel te reguleren

Dyslipidemie: Het hebben van lipidenniveaus in het bloed die buiten het normale bereik liggen

Hypertensie: Hoge bloeddruk die kan leiden tot complicaties zoals hart- en vaatziekten.

Neurodegeneratie: Schade aan zenuwcellen in het lichaam, wat veel gevolgen kan hebben voor het lichaam

Osteoporose: Een aandoening waarbij botten dunner worden en gemakkelijker breken

Samenvatting

De hypothalamus-hypofyse-bijnieras (HPA-as) omvat het centrale zenuwstelsel en het endocriene systeem om de  hormoonbalans aan te passen als reactie op stress. Stress leidt ertoe dat de hypothalamus de hypofyse stimuleert om hormonen af te geven die er vervolgens voor zorgen dat de bijnieren cortisol afgeven.

Door Amber J. Tresca
Tresca is freelance schrijver voor oa VerwellHealth en spreker over  spijsverteringsaandoeningen, waaronder IBD. Op 16-jarige leeftijd kreeg ze de diagnose colitis ulcerosa.

Bronnen
1. Verywell Health https://www.verywellhealth.com/about-us-5180305
2. National Institutes of Health. Over bijnieraandoeningen.
3. Bellavance MA, Rivest S. The HPA – immune axis and the immunomodulatory actions of glucocorticoids in
de hersenen. Front Immunol. 2014;5:136. doi:10.3389/fimmu.2014.00136.
4. Liu H, Boyatzis RE. Focus op veerkracht en vernieuwing van stress: de rol van emotionele en sociale
intelligentiecompetenties. Front Psychol. 2021;12:685829. doi:10.3389/fpsyg.2021.685829