Historisch geciteerd als de pneumogastrische zenuw, kennen de moderne medici de nervus vagus als de tiende hersenzenuw, of CN X. Naar de nervus vagus wordt in het algemeen verwezen in het enkelvoud. Het bestaat uit zintuiglijke en motorische vezels en vormt als één geheel de langste zenuw van het autonome zenuwstelsel in het menselijk lichaam. De motorische vezels zijn afkomstig van de neuronen van de dorsale motorische kern van de vagus en de dubbelzinnige kern, terwijl de sensorische vezels afkomstig zijn van de neuronen van het ganglion nodosum.
De nervus vagus vormt een belangrijk onderdeel van het parasympatisch zenuwstelsel. Het heeft een raakvlak met de parasympatische controle van het hart, de longen, de darm en de lever.
De rol van de nervus vagus in het menselijk lichaam omvat:
het mogelijk maken van neurogenese; helpt je hersenen nieuwe hersencellen te laten ontwikkelen;
het snel uitschakelen van stress, overprikkeling, en het verbeteren van vecht-of-vluchtreacties via de ontspanningsreactie;
het verscherpen van je herinneringen;
het bestrijden van ontstekingsziekten;
het helpen bij het vechten tegen een hoge bloeddruk;
het blokkeren van het hormoon cortisol en andere oxidatiemiddelen die bijdragen aan het verouderingsproces en die je hersenen en lichaam aantasten;
het blokkeren van systemische ontsteking – een belangrijke factor achter veroudering en slechte gezondheid;
het helpen bij het overwinnen van depressie en angst;
het helpen bij het vinden van een betere slaap;
het stimuleren van het menselijke groeihormoon;
het helpen bij het overwinnen van insulineresistentie;
het kalmeren van allergische reacties;
het verminderen van kans op stress en hoofdpijn (door hypertensie);
het behouden van een optimaal energieniveau (mitochondriën)
het beïnvloeden van het vermogen om een langer, gezonder en energieker leven te leiden.
Zoals je ziet, is de nervus vagus dus verantwoordelijk voor een breed scala aan taken voor de werking van het lichaam. Taken zoals hartslagregulatie, maag- en darmperistaltiek, zweten en enkele spierbewegingen in de mond – waaronder spraak en de kokhalsreflex. Allen worden er door beïnvloed. Het speelt ook een rol bij verzadiging na de voedselconsumptie.
Van alle bovenstaande rollen is het het vermogen van de nervus vagus, om invloed uit te oefenen op de mentale focus en helderheid, misschien wel het meest interessant. We hebben gezien dat het de bouw van nieuwe hersencellen bevordert. Een actieve, gezonde nervus vagus staat daarom centraal in het behoud van de cognitieve gezondheid op lange termijn. Op dezelfde manier helpt het het geheugen om goed te functioneren. Daarnaast helpt het ook bij het bestrijden van depressie en angst. Het verzacht de ontsteking, die nauw verbonden is met depressie en soortgelijke geestelijke gezondheidsproblemen waarvan bekend is dat ze een invloed hebben op de concentratie en helderheid, maar ook op de veroudering en fysieke achteruitgang. Het vermogen om cortisol en andere stressmiddelen te blokkeren, draagt hieraan bij. Het zorgt voor een betere slaap.
Om onder andere deze redenen staat het behoud van een gezonde nervus vagus centraal in het behoud van de cognitieve gezondheid, waar mentale helderheid en concentratievermogen volledig afhankelijk van zijn.
Met al het bovenstaande in het achterhoofd, als we zeggen dat je de nervus vagus kunt stimuleren en dus efficiënter kunt maken, hebben we het over een potentieel zeer diepgaand fenomeen.
Hoe de nervus vagus activeren zodat hij efficiënter wordt
De werking van de nervus vagus kan worden aangetast. Dit staat bekend als het hebben van een ‘lage vagale toon’ en is een bekende factor die bijdraagt aan stress. Het kan vaak leiden tot aandoeningen als depressie, angst, ontsteking en spanning in de spieren.
Gelukkig kunnen we hiertegen worden beschermd of kan het omgekeerde ook voorkomen. Regelmatige stimulatie van de nervus vagus kan de vagale toon verhogen, waardoor vele symptomen van stress worden verlicht of uitgeroeid.
Het direct stimuleren van de nervus vagus is alleen mogelijk door een medische ingreep. Er kan een apparaat worden geïmplanteerd dat elektrische impulsen uitzendt, die op hun beurt de nervus vagus stimuleren. De nervus vagus is echter diep verbonden met een groot aantal delen van het lichaam.
Het stimuleren van deze lichaamsdelen kan indirect, maar effectief, een positieve invloed hebben op de vagale toon, waardoor de efficiëntie van de hersenzenuw in de loop van de tijd verbetert.
Het stimuleren van de nervus vagus kan bereikt worden door een aantal ademhalings- en ontspanningstechnieken, waaronder:
Diepe, langzame buikademhaling
Zingen
Koud water onderdompeling, vooral na het sporten (voornamelijk het onderdompelen van het gezicht in koud water)
De mond vullen met speeksel en de tong onderdompelen om een hyper-relaxerende vagale reactie op te wekken
Luid gorgelen met water
Luid roepen
Van de vele methoden die hiervoor beschikbaar zijn, is blootstelling aan kou een van de meest toegankelijke en meest efficiënte. Het blootstellen van je lichaam aan koude omstandigheden, zoals het gebruiken van de koud water onderdompelingstherapie, het nemen van een koude douche, of zelfs het eenvoudigweg besprenkelen of helemaal onderdompelen van je gezicht met koud water zal de nervus vagus stimuleren. Terwijl je lichaam zich aanpast aan de kou, neemt de parasympatische activiteit toe en de sympathische activiteit af. De nervus vagus is natuurlijk een belangrijk onderdeel van het parasympatische zenuwstelsel.
Koud water onderdompeling en stimulatie van de nervus vagus
Het verzachten van de effecten van stress en het verbeteren van het concentratieniveau en de mentale helderheid zijn de hoekstenen van de onderdompeling in koud water. Tijdens een onderdompeling in koud water dompelen de deelnemers hun lichaam geheel of gedeeltelijk onder in koud water. De temperatuur van het water kan zo laag zijn als 10 graden Celsius.
Het onderdompelen van het gezicht, een vorm van koud water onderdompeling, stimuleert ook de nervus vagus. De deelnemers zitten voor een bassin met koud water en buigen hun hoofd naar voren. Het gezicht wordt zo ondergedompeld dat het voorhoofd, de ogen en minstens 2/3 van beide wangen worden ondergedompeld. De temperatuur van het water zal opnieuw ongeveer 10 graden Celsius zijn. Dit zal een voldoende parasympathische reactie teweegbrengen om de nervus vagus te stimuleren.
Het onderdompelen in koud water, onmiddellijk na het sporten, kan in dit opzicht bijzonder effectief zijn. Verhoogde niveaus van fysieke inspanning kunnen leiden tot een toename van de sympathische activiteit (hypothalamus-hypofyse-bijnieras (hhb-as) – vecht/vlucht, stressrespons), samen met parasympathische terugtrekking (rusten, verteren, genezen, immuunsysteem). Koud water onderdompeling is een opmerkelijk eenvoudige en efficiënte manier om de parasympathische reactivering na het sporten onmiddelijk te versnellen via de nervus vagus. Het verlagen van de hartslag wordt gestimuleerd, evenals de bewegelijkheid door de darmen. De werking van verschillende statistieken van het immuunsysteem moet worden aangetoond.
Dit alles zal gebeuren, naast de voordelen op lange termijn, voor de verbetering van de concentratie die inherent is aan de stimulans van de nervus vagus. Veel van de basisfuncties van het lichaam – die inderdaad allemaal door de nervus vagus worden beïnvloed – zullen worden verbeterd door het stimuleren van de nervus vagus, met name in de vorm van onderdompeling in koud water. Dit leidt tot meer energie en een verbeterde gezondheid, wat op zijn beurt leidt tot een grotere cognitieve capaciteit en dus concentratievermogen.
De effecten – in combinatie met de verbeterde circulatie, verbeterde slaap, geremde cortisol reactie, anti-inflammatoire reactie, vermindering van depressieve en angstgerelateerde symptomen en een verbeterde neurogenese die inherent is aan de stimulatie van de nervus vagus – zullen leiden tot langdurige verbeteringen in focus en mentale helderheid.
